Το άρθρο το έλαβα με email από την συγγραφέα - δημοσιογράφο και στιχουργό κ .Γιώργο Λεκάκη και τον οποίο τον ευχαριστώ ιδιαίτερα.
Ο επιβλητικός ναός του Επικουρίου
Απόλλωνος είναι ένα από τα ελληνικά μνημεία παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς
(απ’ το 1982), που δυστυχώς ακόμη εξακολουθεί «τσουβαλιασμένο» και από μακριά
ομοιάζει με... τσίρκο, έτσι ώστε ξαγριεύει κάθε ευαίσθητο Έλληνα. Είναι η
«πρόβα» του Ικτίνου για τον Παρθενώνα Αθηνών (420-400 π.Χ.)! Όσοι επισκέπτονται
σήμερα τον ναό –και είναι πολλοί– στέκονται με ευλάβεια και θαυμάζουν αυτό το μεγαλοπρεπές
και αινιγματικό οικοδόμημα, στο υψόμετρο
1.131 μ., που έχει προσανατολισμό Β-Ν (όπως κ.ά. της περιοχής και κυρίως της αρκαδικής παραδόσεως).
Ο ναός είναι ο μοναδικός που συνδυάζει στοιχεία και των τριών αρχιτεκτονικών
ρυθμών της αρχαιότητος : Δωρικός, περίπτερος, δίστυλος εν παραστάσει, με πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο! Τολμηρό οικοδόμημα για
τους συντηρητικούς Αρκάδες! Σε αυτόν ευρέθη το αρχαιότερο γνωστό, έως σήμερα,
κορινθιακό κιονόκρανο! Το γνωρίζουμε από τα σχέδια περιηγητών. Θραύσματά του
φυλάσσονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η ζωφόρος του εκλάπη (από τους ίδιους
αρχαιοκαπήλους που έκλεψαν και τον ναό της Αφαίας Αθηνάς Αιγίνης) και μετέφεραν
τα γλυπτά του Παιωνίου στο Βρετανικό Μουσείο, το 1815, όπου δεν εκτίθενται,
διότι το... περίφημο αυτό μουσείο δεν έχει κατάλληλο χώρο!!! Επειδή δεν θα τα δείτε ποτέ,
σας λέμε ότι απεικονίζουν την επιστροφή του Απόλλωνος στον Όλυμπο
από τις Υπερβόρειες χώρες, την αρπαγή των θυγατέρων του Μεσσηνίου βασιλέως
Λευκίππου από τους Διοσκούρους, σκηνές από την Αμαζονομαχία, την Κενταυρομαχία, κλπ.
Οι πιο «ψαγμένοι» κάνουν και έναν περίπατο στα άνδηρα του χώρου, στα Ν. και
Δ. του ναού, όπου έκειτο ο αρχαιότερος ναός του Απόλλωνος (8ου αι. π.Χ.), πριν
να κτισθεί το μεγαλείο του Επικουρίου. Εκεί σώζεται ακόμη ένας πανάρχαιος
βωμός. Το όλο θρησκευτικό κέντρο πέρασε
διάφορες oικοδομικές φάσεις (τον 6ο και τον 5ο αι. π.Χ.) πριν καταλήξει σε αυτό που εν τέλει βλέπουμε.
Τον ναό τον έκτισαν οι Φιγαλείς στην θέση Βάσσες, που είναι ένα πέτρινο οροπέδιο
του Κωτιλίου όρους, με βάσσες / βήσσες (μικρές κοιλάδες). Και ήταν ο ωραιότερος ναός της αρχαιότητος στην Πελοπόννησο, μετά απ’ αυτόν της
Τεγέας. Εδώ τελειώνει μια τυπική και κλασική
επίσκεψη στις Βάσσες Φιγαλείας.
Οι αναγνώστες όμως αυτής της στήλης και αυτού του περιοδικού, δεν μπορεί να
αρκούνται σε αυτόν τον μέσον όρο. Γι’ αυτούς, θα δώσω σήμερα μια ιδιαίτερη
πληροφορία: Το πώς θα μεταβούν στο άγνωστο και εξ ίσου αινιγματικό Κώτιλον... Η Φιγαλεία, περιεχόταν (και περιέχεται)
ανάμεσα σε δυο βουνά: Το Έλαιον / Έλαιον (γνωστό για το λατρευτικό σπήλαιο της
Μελαίνης Δήμητρος, η οποία λατρευόταν με κεφάλι αλόγου και σώμα γυναίκας - νυν
όρος Ελαΐτης) και το Κωτίλιον (ή Κωτύλιον), αμφότερα παραφυάδες του Λυκαίου όρους,
40 στάδια ΒΑ. της Φιγαλείας. Η κορυφή του Κωτιλίου όρους είναι το Κώτιλον. Από την βόρεια είσοδο
του ναού του Επικουρίου, βλέπουμε αριστερά μας να ξεκινά ένα μονοπάτι, που
οδηγεί (5 ́) προς κάποια πέτρινα κτίσματα. Ανάμεσα απ’ αυτά, δεξιά, ένα μικρότερο
μονοπάτι κατευθύνεται βόρεια, παράλληλα με σπαράγματα κι ευρήματα της
περιοχής. Σε άλλα 5 ́ βρίσκουμε διακλάδωσή του στ’ αριστερά μας. Τώρα το
μονοπάτι αυτό στενεύει και έχει μεγαλύτερη ανηφορική κλίση. Βαμμένα βέλη μας οδηγούν ασφαλώς προς την σωστή κατεύθυνση.
Σε 10 ́ περίπου φθάνουμε στην περίφραξη του αρχαιολογικού χώρου, όπου
υπάρχει μια πόρτα. Την ανοίγουμε και είμαστε πλέον έξω από τον περιφραγμένο αρχαιολογικό
χώρο του Επικουρίου Απόλλωνος. Η θέα προς τον ναό και τον γύρω χώρο εκπληκτική!
Από την πόρτα αυτή αρχίζει η ανάβαση. Είναι λίγο κοπιαστική και θέλει
προσοχή, ηρεμία και ρυθμό. Δεν είναι πολύς ο δρόμος, αλλά ανηφορικός. Σε 15 ́ μόλις
φθάνουμε σε ένα μικρό πλάτωμα-οροπέδιο (σε υψόμ. 1.230 μ.!), όπου υπήρχαν δυο αρχαίοι
ναοί: Της Αφροδίτης και ο τρισυπόστατος της Αρτέμιδος! Είναι το Κώτιλον, για το
οποίο μας μιλά μόνον ο Παυσανίας («Αρκ.» 41.7-10)! Ένας από τους σε μεγαλύτερο
υψόμετρο ευρισκόμενους αρχαιολογικούς χώρους εν Ελλάδι!
Στα αρχαία ελληνικά κώτιλος / κώτιλλος ελέγετο ένα λαλίστατο πτηνό, η
χελιδόνα (η κωτιλάς). Εκ της φλυαρίας της γεννήθηκε το ρήμα κωτίλλω (= λαλώ, λέω πολλά). Η κωτίλη είναι η με λόγια απατώσα γυνή και ποιητικώς η
αηδόνα, που εξαπατά με το τραγούδι της και κάνει τους οδοιπόρους να χάνουν τον δρόμο τους. Παροιμιωδώς «κώτιλος» ονομάσθηκε ο φλύαρος, και άρα
ο πανούργος, ο απατεών, ο δόλιος και ο κόλαξ. Κωτίλα τα πανούργα
φίλτρα. «Κωτίλα όμματα» τα θελκτικά μάτια... Άρα στις βήσσες του όρους αυτού,
ίσως να αγαπούσαν οι κώτιλοι να εμφωλεύουν, κι έτσι να ονομάσθηκε εξ αυτών. Αλλά τι ήταν εδώ επάνω στο
Κώτιλον;
Εδώ υπάρχουν τα ερείπια δυο μικροναών, κτίσματα αρχαϊκών χρόνων :
- Της Αφροδίτης του Κωτίλου (9,25 Χ 5,74 μ., με προσανατολισμό Α-Δ),
προστάτιδος της γονιμότητος των γυναικών. Επί Παυσανία ήδη είχε καταπέσει η στέγη
του ναού, αλλά διατηρείτο το άγαλμα. Και
- Δίπλα του ένας δεύτερος, λίγο μεγαλύτερος (15,6 Χ 6,85 μ.). Της Ορθασίας
(FΟΡΘΑΣΙΑΣ) Αρτέμιδος «Κοτιλεώ» (με προσανατολισμό Β-Ν), επίσης προστάτιδος των γυναικών που γεννούσαν, να σταθούν όρθιες στα πόδια τους,
γερές ξανά, και προστάτιδος των μικρών παιδιών. Αλλά σε αυτόν συλλατρεύονταν
επίσης ο Απόλλων Βασσίτας και ο Παν Σινόεις (από επιγραφή χάλκινης πλάκας, η οποία ευρέθη στην ΝΑ. γωνιά του ναού).
Ο ναός
αυτός χρονολογείται στον 7ο αι. π.Χ.
Οι ναοί αυτοί ιδρύθησαν, μάλλον, για τους πτωχούς Φιγαλείς, που δεν είχαν
την οικονομική δυνατότητα να τελέσουν μυστήρια στον διάσημο ναό του Επικουρίου. (Όπως λ.χ. σήμερα δεν μπορούν όλοι να τελέσουν μυστήριο σε μια
μητρόπολη, λόγω των πολλών χρημάτων που αυτή ζητάει για μια τέτοια τελετή!). Είναι δε από τους αρχαιότερους γνωστούς ναούς στην Ελλάδα !
Πτωχοί κι απλοί ναοί με πρόναο και σηκό, τοίχους που συνδέονταν με πηλό,
χωρίς γλυπτό διάκοσμο. Σώζονται λίθινα βάθρα, όπου έστεκαν τα λατρευτικά
αγάλματα των θεαινών.
Ο αρχαίοι ναοί - «ερείπια εκκλησιών» τους ανέφεραν οι
περιηγητές (Φράιζερ, κ.ά.) - ερευνήθησαν από τον Π. Καββαδία και τον έφορο
αρχαιοτήτων Κ. Κουρουνιώτη (1902-1903). Τότε,
οι τοίχοι τους (πάχους 0,5 μ.) υψώνονταν έως 1 μ. από το έδαφος!
Σήμερα είναι καταπεσμένο κι αυτό το μέτρο... Πριν ταυτισθεί η θέση με το
αρχαίον Κώτιλον, ονομαζόταν Παλαιά... Βλάκιζα και Δράγοι.
Ευρέθησαν αφιερώματα (ειδώλια, οστά ζώων από θυσίες, μεγάλος αριθμός
χάλκινων κατόπτρων, πήλινες γυναικείες ανάγλυφες εικόνες, κοσμήματα, νομίσματα
πελοποννησιακών πόλεων, κ.ά.). Και πολλές επιγραφές (του 5ου αι. π.Χ.) – πολλές
των οποίων είναι πολύ σημαντικές. Ιδιαίτερα ευρήματα, ένας οστέινος κύβος, με
εμπίεστους ομόκεντρους κύκλους (λένε ότι ήταν παιγνίδι, σαν αρχαίο ζάρι,
ανάθημα, στην προστάτιδα των παιδιών). Κι ένα άλλο αγγείο-παιγνίδι, ιδιόρρυθμος τύπος ασκού. Αμφότερα ελληνιστικής
εποχής. Εμένα δεν θα με εξέπληττε καθόλου εάν μια νεώτερη έρευνα απεδείκνυε πως
εδώ επάνω ήταν ένα αρχαίο αστεροσκοπείο...
Οι ναοί ήσαν σε χρήση έως το τέλος του 3ου αι. π.Χ. και εξεπνευσαν κατά τον
2ο μ.Χ. αι. Πλησίον των ναών μπορεί να ιδεί κανείς και ερείπια λαξευμένων
οικιών, αρχαίας οδού (δεξιά της ατραπού) και λατομείου (στην περιοχή των Βασσών
υπήρχαν 4 τουλάχιστον αρχαία λατομεία). Στο Κωτύλιον όρος υπήρχε πηγή, από την
οποία επήγαζε ο Λύμακος, λέγει ο Παυσανίας. Η πηγή αυτή ευρίσκεται ακόμη και
σήμερα 10 ́ Δ. του Κωτίλου, αλλά το νερό της εξαφανίζεται λίγο μετά την εκροή
του, και δεν έχει σχέση με τις πηγές του Λύμακος.
Ανεβαίνουμε λίγο πιο πάνω (5 ́) κι απ’ αυτούς τους ναούς, στην κορυφή του
Κωτιλίου όρους. Κωτίλη θέα! Τα Αροάνεια, το Παναχαϊκόν, ο Ταΰγετος, το Μαίναλον
και η θάλασσα της Κυπαρισσίας... Και το μεσσηνιακό οροπέδιο όπου ο ναός του
Ιθωμάτα Διός (απ’ εδώ καταλαβαίνεις γιατί λέγεται έτσι η Ιθώμη: Γιατί είναι πάνω στα ισώματα). Και το Ιώνιο πέλαγος, έως την
Ζάκυνθο!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου