Όταν οι αμερικάνοι ανέτρεπαν την ιρανική κυβέρνηση για να βάλουν ως απόλυτο μονάρχη το σάχη, είχαν μπροστά τους μια καλή ευκαιρία που τους πρόσφερε η BP. Βλέπετε το ιράν μόλις είχε εθνικοποιήσει τα πετρέλαια που νεμόταν η BP και η καλή εταιρία στράφηκε στους αμερικανούς, καθώς η χρεοκοπημένη βρετανική κυβέρνηση δεν είχε τους πόρους για να κάνει ένα πραξικόπημα (κι όταν πήγε να το κάνει λίγο αργότερα στο σουέζ έφαγε τα μούτρα της). Τους πρόσφερε το 75% των ιρανικών πετρελαίων αν το σχέδιο πετύχαινε και 25% για την ίδια. Επρόκειτο δηλαδή για μια win-win κατάσταση, αν θεωρήσουμε τους ιρανούς ένα απλό externality Μερικά χρόνια αργότερα το αντιδημοφιλές καθεστώς του σάχη θα ανατραπεί και στην αναμπουμπούλα της επανάστασης οι κληρικοί του χομεϊνί θα αναλάβουν την εξουσία στερώντας ξανά την εκμετάλλευση του πετρελαίου από τη δύση και προσφέροντας ένα μεγαλύτερο αντιδυτικό αίσθημα στους ιρανούς. Αυτή η αλληλουχία γεγονότων έμεινε γνωστή στην ιστορία των μυστικών υπηρεσιών ως “the backlash”, δηλαδή η χλαπάτσα που μας έσκασε στα μούτρα. Ειρωνικά, η αποτυχία της κυβέρνησης κάρτερ να λύσει δυναμικά το ζήτημα με τους αμερικάνους ομήρους στην πρεσβεία των ηπα στην τεχεράνη συνέβαλε (μαζί φυσικά με τα διάφορα αδερφίστικα περί οικολογίας που έλεγε) στην μη-επανεκλογή του και στην έλευση στην εξουσία ενός πραγματικού άντρα με πιστόλια, του ρόναλντ ρήγκαν. Η μη επανεκλογή του κάρτερ σήμαινε το τέλος της κεϋνσιανής συμφωνίας στο μεγαλύτερο προπύργιο της, τις ήπα, και την επίσημη αρχή της νεοφιλελεύθερης εποχής. Βιοχλαπάτσα ver 2.0 Σήμερα λέω να ασχοληθώ με ένα άλλο πιθανό backlash, έτσι όπως το βλέπω να εξελίσσεται μπροστά μας. Οι ήπα συνεχίζουν να συμπεριφέρονται επιθετικά απέναντι στο ιράν, καθώς το τελευταίο δεν λέει να αυτο-ανατραπεί και να αποκτήσει μια φιλική προς τα δυτικά συμφέροντα κυβέρνηση. Οι αμερικάνοι έχουν δοκιμάσει πολλά όπλα σε αυτή τη διαμάχη, όλα μέχρι στιγμής αποτυχημένα. Κι όχι άδικα. Αν σκεφτούμε πως οι ιρανοί έφαγαν έναν 8ετή πόλεμο στα μούτρα με τους ιρακινούς γιατί δεν συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις. Μερικές διάσπαρτες βόμβες και μερικές δολοφονίες δεν είναι ακριβώς σίγουρο πως θα τους απέτρεπαν από τη μέχρι τώρα στάση τους. Το ζήτημα της στρατιωτικής εισβολής έχει αποκλειστεί ήδη από το 2004. Το αρχικό νεο-συντηρητικό σχέδιο της εισβολής στο ιράκ προέβλεπε τη γρήγορη εισβολή στη συρία, το λίβανο και το ιράν, χρησιμοποιώντας το γεωγραφικά κεντρικό ιράκ ως προπύργιο. Φυσικά οι ιρακινοί δεν έδειξαν ιδιαίτερη συμπάθεια στα στρατεύματα κατοχής και στις 31/12/2011 με ένα περίτεχνο σχέδιο (που περιγράφει εδώ ο gareth porter) σύσσωμων των ιρακινών και των ιρανών, οι αμερικάνοι στρατιώτες αναγκάστηκαν να φύγουν από το ιράκ. Ακόμα όμως κι αν το σχέδιο των νεοσυντηρητικών πετύχενε στο ιράκ, για να είμαστε ειλικρινείς, ήταν πολύ αμφίβολο πως θα πετύχαινε και στο ιραν. Η εισβολή σε μια τεράστια περιοχή με 70εκ. κατοίκους δεν ήταν ακριβώς ρεαλιστική πρόταση, αν σκεφτούμε πως οι αμερικάνοι δεν έλεγξαν ποτέ πραγματικά το πολύ μικρότερο ιράκ των 25εκ. κατοίκων. Βλέποντας λοιπόν πως το plan A δεν πήγε ακριβώς όπως το περίμεναν, η κυβέρνηση του μπάμια με το νόμπελ ειρήνης ξεκίνησε το plan B. Λίγο από χρωματιστές επαναστάσεις (απέτυχε καθώς οι ιρανοί φοιτητές της τεχεράνης δεν αντιπροσωπεύουν μεγάλο ποσοστό στην ιρανική κοινωνία). Λίγο από διάφορες διάσπαρτες βόμβες που σκάνε σε ύποπτες περιοχές στο κουζεστάν (απέτυχε, σιγά μην τσίμπαγαν οι ιρανοί από την περιοχή που εποφθαλμιούσε ο σαντάμ για πάρτη του), λίγο μερικές στοχευμένες δολοφονίες ιρανών επιστημόνων από το πραγματικό κράτος παρία της διεθνούς κοινότητας, ισραήλ. Και τέλος το οικονομικό εμπάργκο τύπου κούβας που συνεχώς εντείνεται. Αυτό το εμπάργκο φυσικά κοστίζει στην ιρανική οικονομία, αλλά καθώς το ιράν είναι απείρως μεγαλύτερο και πιο κεντρικά τοποθετημένο από την κούβα, ο αποκλεισμός δεν ήταν ποτέ πολύ ισχυρός. Χώρια που το ιράν είναι χώρα που εξάγει πετρέλαιο, ένα προσόν που του προσφέρει συνάλλαγμα βρέξει χιονίσει. Οπότε το τελευταίο χαρτί σε αυτό το παιχνίδι είναι το εμπάργκο στις πετρελαϊκές εξαγωγές των ιρανών. Εμπάργκο που ήρθε μετά από μια πολύ περίεργη αύξηση της πίεσης από τις ΗΠΑ και ξεκίνησε το καλοκαίρι σε μια άσχετη στιγμή. Οι ήπα κατηγόρησαν το ιράν οτι σχεδίαζε να σκοτώσει τον σαουδάραβα πρέσβη. Αυτό απαντήθηκε από το ιράν με πολλές συλλήψεις μελών της cia μέσα στο ίδιο το ιράν (η cia παραδέχθηκε πως το “δίκτυό” της είχε απώλειες) και την κατάρριψη και περισυλλογή του διαμαντιού των αμερικάνικων UAV, του stealth RQ-170, το οποίο βρέθηκε κατα λάθος μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μέσα στο ιρανικό έδαφος και το οποίο αυτή τη στιγμή που μιλάμε θα έχει γίνει χίλια κομμάτια και το μισό θα βρίσκεται ήδη στην κίνα προκειμένου να αντιγραφεί Όμως ας επικεντρωθούμε στην τελευταία κίνηση ματ των ήπα, να πείσουν τους συμμάχους τους να σταματήσουν να προμηθεύονται ιρανικό πετρέλαιο. Στην ελλάδα έγινε γνωστή όταν η ΕΕ αποφάσισε να παίξει το παιχνίδι των ήπα και αποκαλύφθηκε πως η ελλάδα προμηθεύεται ως και το 1/4 του πετρελαίου της από το ιράν, καθώς υπάρχουν πολλοί άλλοι προμηθευτές που δεν θέλουν να δώσουν πιστώσεις στα ελληνικά πετρέλαια του κ. λάτση φοβούμενοι μια πιθανή έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη. Αυτή η κίνηση, σύμφωνα με τη δυτική φιλολογία, θα δώσει το τελειωτικό χτύπημα στο “θεοκρατικό” καθεστώς. Όπως πάντα η συλλογή πληροφοριών πάνω στο ζήτημα είναι πολύ δύσκολη διότι βασιζόμαστε σε δυτικές πηγές που είναι γεμάτες ανακρίβειες, προπαγάνδα, και απλό copy-paste από άρθρα οδηγούς της CIA (θυμάστε άλλωστε πόσα ντόπια παπαγαλάκια κοιμούνται με τους αμερικάνους όπως διαβάσαμε στο wikileaks). Πχ ο ίδιος ο χαρακτηρισμός θεοκρατικό καθεστώς είναι ιδεολογικός, διότι πρόκειται για ένα χαρακτηρισμό που δεν επιφυλάσσουν ούτε στη θεοκρατική δεξιά των αμερικάνων ούτε στο θεοκρατικό ισραήλ. Και για όσους έχουν αμφιβολίες ας διαβάσουν το λήμμα για τον σάχη στη Wikipedia, όπου διαβάζοντας μόνο τις πρώτες 5 παραγράφους σχηματίζεις την εντύπωση πως πρόκειται για έναν ήρωα που οι κακοί κουμουνισταί και οι αντιδραστικοί κληρικοί τον απειλούσαν με θάνατο αν επιστρέψει στα πάτρια εδάφη. Οπότε οι παρακάτω πληροφορίες είναι τουλάχιστον ύποπτες. Σύμφωνα με αυτές η ισοτιμία του ιρανικού νομίσματος έχει πιεσθεί πολύ και το ιράν είναι ένα καζάνι έτοιμο να σκάσει. Το πρώτο είναι λογικό αν σκεφτούμε πως οι ιρανοί φοβούμενοι τη στενότητα συναλλάγματος που μπορεί να επιφέρει το εμπάργκο πετρελαίου, έχουν αρχίσει να το μαζεύουν , αλλά το δεύτερο είναι μάλλον ένα σενάριο από αυτά που φτιάχνουν πολύχρωμες επαναστάσεις. Δεν ισχυρίζομαι πως δεν υπάρχει αναταραχή στο ιράν και η αραβική άνοιξη είναι ένα παράδειγμα που θα ταρακουνά τα νερά για πολύ καιρό ακόμα, όμως θα πρέπει πια να ξεχωρίζουμε τις μαζικές λαϊκές εξεγέρσεις από τις άλλες που δεν διαθέτουν επαρκή κοινωνική νομιμοποίηση ή που η κοινωνική νομιμοποίηση ήταν αντίστοιχα της χαλαρής στάσης υποδοχής του παπαδήμου τις πρώτες βδομάδες της βασιλείας του (μέχρι να δούμε πόσο πραγματικά άχρηστος είναι τώρα στα μέσα γενάρη). Όμως ας κάνουμε ένα ζουμάουτ κι ας δούμε λίγο τη μεγαλύτερη εικόνα, διότι κατά τη μαγική μου σφαίρα αυτή η κίνηση μπορεί να σημαίνει την επιτάχυνση του τέλους της δολαριακής ηγεμονίας, αντί να σημαίνει την πτώση της κυβέρνησης της τεχεράνης. Η δευτέρα παρουσία του backlash Αν κάτι έχει γίνει παραπάνω από εμφανές την τελευταία δεκαετία, είναι πως η μαγική σφαίρα του βάλερσταϊν για την πτώση της ηγεμονίας των ήπα ήταν πολύ σωστή (και την προέβλεψε σχεδόν μια δεκαετία νωρίτερα). Άξιζε την κοροϊδία που ο ίδιος έφαγε όταν, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, οι περισσότεροι τον υποδέχθηκαν με σκεπτικισμό και τα think tank στην αμερική προέβλεπαν και σχεδίαζαν τον 21ο ως τον αμερικάνικο αιώνα. Οι ήπα πια είναι ένας μεγάλος αλλά περιορισμένος παίκτης κι αυτό είναι κάτι που αποδείχθηκε και στο στρατιωτικό και στο οικονομικό κομμάτι. Παρά την πολύ προσεκτική επικοινωνιακή εικόνα που χτίστηκε για τον αμερικάνικο στρατό μετά το στραπάτσο στο βιετνάμ, με εισβολές παρωδίες στη γρανάδα, πόλεμο για τις κάμερες στον περσικό το 1991 και άλλα όμορφα, τα σκληρά δεδομένα δεν ήταν υπέρ τους και ο πόλεμος του περσικού 2 μαζί με το αφγανιστάν το έδειξαν καθαρά. Αν η πολεμική μηχανή των ήπα δεν μπορεί να “ειρηνεύσει” μια χώρα 24εκ πολιτών χωρίς μεγάλα γεωγραφικά πλεονεκτήματα (δεν μπορείς εύκολα να κρυφτείς στην έρημο), τότε είναι εμφανές πως αυτή η πολεμική μηχανή δεν είναι τόσο ικανή όσο την παρουσιάζουν. Και ναι, άμα είσαι ιρακινός δεν το βλέπεις ακριβώς έτσι διότι η χώρα σου καταστράφηκε, αλλά το κόστος της καταστροφής της ήταν πολύ δυσανάλογο για την πρώην υπερδύναμη. Το ίδιο δείχνει να συμβαίνει και στον οικονομικό τομέα. Η παντοκρατορία του δολαρίου που ξεκίνησε με τη σημερινή της μορφή το 1972, όταν οι άραβες άρχισαν να ανακυκλώνουν τα νέα (λόγω υψηλότερης τιμής) πετροδόλαρά τους σε διάφορες “επενδύσεις”, δείχνει να βρίσκεται κυριολεκτικά στα τελευταία της. Σε αυτή την τάση έχουν δείξει να απαντάνε πολλοί περιφερειακοί παίκτες με τα λεγόμενα διμερή νομισματικά swap. Κι αυτό που θέλω να δείξω εδώ είναι πως το πετρελαϊκό εμπάργκο προς το ιράν έχει τη δυνατότητα να πλήξει πολύ περισσότερο τις ήπα από,τι το ιράν Σγουάπ? τι ‘ν’ τούτο πουλάκι μου? Όταν λέμε πως το δολάριο είναι το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, αυτό πρακτικά σημαίνει πως αν εγώ πουλήσω πορτοκάλια στην ανταρκτική και οι θαλάσσιοι ελέφαντες μου δώσουν πιγκουίνους, η αξία αυτών των εμπορευμάτων θα μετρηθεί και θα εκκαθαριστεί σε δολάρια. Αν η αξία των πιγκουίνων είναι μεγαλύτερη από των πορτοκαλιών τότε δολάρια θα εισρεύσουν στην οικονομία μου (εμπορικό πλεόνασμα). Αν συμβεί το αντίθετο τότε θα έχω έλλειμμα και θα πρέπει να βρω από κάπου αλλού τα δολάρια για να το καλύψω. Αυτό το σύστημα λειτουργεί από το 1945 όταν το δολάριο αντικατέστησε ντεφάκτο τη χρυσή αγγλική λίρα ως αποθεματικό νόμισμα. Όμως εδώ και κάποια χρόνια υπάρχουν ρωγμές. Για αρχή όσοι βρέθηκαν εκτός του δυτικού παιχνιδιού (όπως η αργεντινή το 2001 πχ) έπρεπε με κάποιο τρόπο να συνεχίσουν να κάνουν εμπόριο παρά το γεγονός ότι δεν είχαν πολλά δολάρια. Έτσι λοιπόν “επαν-εφευρέθηκε” η ιδέα του διμερούς νομισματικού swap. Δύο χώρες αποφασίζουν να φτιάξουν μια κοινή δεξαμενή με νομίσματα των δύο χωρών προκειμένου να κάνουν εμπόριο σε αυτά τα νομίσματα. Αυτή η δεξαμενή λειτουργεί λίγο πολύ ως πυκνωτής στα ηλεκτρονικά ή ως ταμιευτήρας στα υδραυλικά. Ας υποθέσουμε πως η ελλάδα κάνει συμφωνία με τους θαλάσσιους ελέφαντες της ανταρκτικής για νομισματικό swap ύψους 20δις ευρώ. Αυτό σημαίνει πως όταν οι ελέφαντες αγοράσουν πορτοκάλια δεν θα χρειάζεται να βρουν ευρώ εκείνη τη στιγμή, αλλά θα γράφονται στον λογαριασμό του swap ως πίστωση. Όταν μετά μας πουλήσουν πιγκουίνους, εμείς δεν θα πρέπει να βρούμε το νόμισμα των ανταρκτικάριων. Θα αφαιρέσουμε απλά από τα χρωστούμενα των πορτοκαλιών. Το νομισματικό swap λοιπόν δημιουργεί μια ευκολία στο εμπόριο διότι ανοίγει έναν πιστωτικό λογαριασμό που λειτουργεί εξομαλυντικά. Και για να πάρουμε ένα αληθινό παράδειγμα. Η ελλάδα εισπράττει το συνάλλαγμά της κυρίως στο 3ο τρίμηνο του έτους που είναι ο τουρισμός αυξημένος. Αλλά οι ανάγκες της για πιγκουίνους είναι διαρκείς και αμετάβλητες όλο το χρόνο. Άρα εισάγεις πιγκουίνους όλο το χρόνο και ξεχρεώνεις από τον τουρισμό το καλοκαίρι. Θεωρητικά με ένα νομισματικό swap 20δις ευρώ θα μπορούσες να εισάγεις αγαθά αξίας 20δις ευρώ χωρίς να χρειαστεί να πληρώσεις τίποτα μέχρι εκείνη τη στιγμή. Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν το δολάριο παρακάμπτεται εντελώς από τη διαδικασία κάτι που φυσικά δεν είναι καθόλου καλό για τη ζήτηση του δολαρίου. Αυτή την τακτική την έχουν εκμεταλλευτεί κυρίως όσοι νιώθουν για διάφορους λόγους την πίεση των αγορών στον κώλο τους. Ένα από τα πρώτα τέτοια swap ήταν μεταξύ αργεντινής και κίνας. Αντίστοιχα swap έχουν υπογράψει οι ρώσοι με τους κινέζους και οι κινέζοι με τε το κατάρ και τα ηνωμένα αραβικά εμιράτα. Ουπς, ναι καλά ακούσατε, οι κινέζοι υπέγραψαν διμερή νομισματικά swap με δύο από τους πιο καλούς συμμάχους των ήπα στην αραβική χερσόνησο. Χμμμ, κάτι βρωμάει εδώ πέρα? Ναι ακριβώς κάτι βρωμάει. Τα νομισματικά swap είναι μια μέθοδος που βολεύει πολύ τους κινέζους. Ως χώρα παραγωγός ψάχνουν να βρουν τρόπους να πουλήσουν τα προϊόντα τους και τα νομισματικά swap όπως υπονοήσαμε πιο πάνω, πέρα από τη λειτουργία τους ως ταμιευτήρες, είναι στην ουσία και άτυπα δάνεια. Πάμε τώρα στο ιράν και το πετρέλαιό του. Πρόσφατα το ιράν υπέγραψε δύο τέτοια swap με τη ρωσία και με την ινδία, ενώ διαθέτει ένα παρόμοιο είδος εμπορικής συμφωνίας με την κίνα. Και καλά οι ρώσοι δεν θέλουν πετρέλαιο από τους ιρανούς, αλλά οι ινδοί το έφτιαξαν ακριβώς για να αποφύγουν τις αμερικάνικες κυρώσεις. Το ίδιο και οι κινέζοι, με αποτέλεσμα, άλλοι δύο κύριοι αγοραστές πετρελαίου του ιράν και σύμμαχοι των ήπα (ιαπωνία και κορέα) να έχουν αρχίσει να νιώθουν μαλάκες με το να παίζουν το παιχνίδι των αμερικάνων. Το πετρέλαιο του περσικού είναι πολύ σημαντικό και για τις δύο οικονομίες και η πτώση των εισαγωγών από το ιράν θα δημιουργήσει μεγάλη πίεση καθώς θα αντικατασταθεί με άλλο ακριβότερο πετρέλαιο. Παλιότερα θα έδειχναν την πυρηνική ενέργεια ως εναλλακτική, αλλά νομίζω το 2012 δεν είναι ακριβώς η χρονιά που το PR του πυρηνικού λόμπι θα κάνει θραύση στην ιαπωνία και την κορέα. Γιαυτό και παρά το γεγονός πως οι ιάπωνες σταμάτησαν να κάνουν συναλλαγές με ιρανικές τράπεζες, δεν σταμάτησαν ακόμα να εισάγουν πετρέλαιο. Αν οι ηπα τους πιέσουν αρκετά, δεν είναι καθόλου σίγουρο πως θα υποταχθούν στις θελήσεις τους, τη στιγμή που βλέπουν την κίνα και την ινδία να αγοράζουν ακάθεκτες φθηνό ιρανικό πετρέλαιο. Οι αμερικάνοι τους έχουν τάξει πως οι σαουδάραβες θα καλύψουν τη μείωση από το ιρανικό πετρέλαιο, αλλά αυτό είναι μια υπόθεση εργασίας που δεν είναι σίγουρο πως θα επιβεβαιωθεί. Οι σαουδάραβες είχαν πάντα περίσσεια παραγωγικής δυνατότητας και η παγκόσμια οικονομία δεν είναι ακριβώς στα ντουζένια της οπότε και η ζήτηση είναι πιο χαλαρή, αλλά αυτή η περίσσεια όσο περνάει ο καιρός μειώνεται και δεν γνωρίζουμε αν μπορεί να φτάσει τα 3εκ βαρέλια ημερησίως που είναι η ιρανική παραγωγή. Ποιος θα τραβήξει το χαρτί? Ακόμα λοιπόν και μετά τη συμφωνία των πρεσβευτών της ΕΕ να σταματήσουν τις εισαγωγές πετρελαίου από το ιράν, το ιράν θα συνεχίσει να εξάγει το πετρέλαιό του σε δύο βασικές χώρες (ινδία, κίνα) από τις οποίες μπορεί να εισάγει σχεδόν όλα τα τεχνολογικά εργαλεία που η δύση του στερεί. Το πλεονέκτημα των νομισματικών swap αυξάνεται εκθετικά όταν ο συμπαίκτης σου έχει δυνατή παραγωγική βάση. Είναι άλλο να μπαίνεις σενα μανάβικο και να ξέρεις πως ο μαγαζάτορας σου χρωστάει, κι άλλο να μπαίνεις σενα τεράστιο σουπερμάρκετ. Υποψιάζομαι λοιπόν πως η προσπάθεια των αμερικάνων να κάνουν τους ιρανούς πολίτες να νιώσουν αποκλεισμένοι δεν θα λειτουργήσει, όσο οι κινέζοι μπορούν να τους προμηθεύουν smartphone. Στην ουσία όλη η κλιμάκωση από το καλοκαίρι και μετά φαίνεται να είναι ένα στοίχημα που έβαλε ο νομπελίστας της ειρήνης μπάμιας να σιγουρέψει την επανεκλογή του, τη στιγμή που τα οικονομικά δεδομένα στο εσωτερικό θα γίνονται όλο και χειρότερα. Ίσως να σκέφτεται πως μια ανατροπή στο ιράν θα του δώσει τους πόντους που χρειάζεται τώρα που έτσι κι αλλιώς η αριστερά του τον έχει παρατήσει και προσπαθεί να κερδίσει από τους πατριώτες. Όμως πρόκειται για μα παρακινδυνευμένη στρατηγική . Από τη μία η δεξιά στις ηπα είναι αρκετά περισσότερο ιδεολογικά καθορισμένη και ο μπάμιας δεν είναι παρά ένας αράπης που το όνομά του θυμίζει τον βδελυρό οσάμα. Από την άλλη η επίκληση νικών στο γεωστρατηγικό επίπεδο ήταν ακριβώς το λάθος χαρτί στο οποίο πόνταρε ο μπαμπάς μπούς και δεν κατάφερε να επανεκλεγεί διότι κατά το σύνθημα της ομάδας κλίντον, it’s the economy stupid. http://www.techiechan.com/?p=1530 eleftheriskepsii http://www.katohika.gr/ ΚΙΙΙΙΙΚ (κίνα, ιράν, ιράκ, ισραήλ, ινδία, ιαπωνία, κορέα)

Όταν οι αμερικάνοι ανέτρεπαν την ιρανική κυβέρνηση για να βάλουν ως απόλυτο μονάρχη το σάχη, είχαν μπροστά τους μια καλή ευκαιρία που τους πρόσφερε η BP. Βλέπετε το ιράν μόλις είχε εθνικοποιήσει τα πετρέλαια που νεμόταν η BP και η καλή εταιρία στράφηκε στους αμερικανούς, καθώς η χρεοκοπημένη βρετανική κυβέρνηση δεν είχε τους πόρους για να κάνει ένα πραξικόπημα (κι όταν πήγε να το κάνει λίγο αργότερα στο σουέζ έφαγε τα μούτρα της). Τους πρόσφερε το 75% των ιρανικών πετρελαίων αν το σχέδιο πετύχαινε και 25% για την ίδια. Επρόκειτο δηλαδή για μια win-win κατάσταση, αν θεωρήσουμε τους ιρανούς ένα απλό externality

Μερικά χρόνια αργότερα το αντιδημοφιλές καθεστώς του σάχη θα ανατραπεί και στην αναμπουμπούλα της επανάστασης οι κληρικοί του χομεϊνί θα αναλάβουν την εξουσία στερώντας ξανά την εκμετάλλευση του πετρελαίου από τη δύση και προσφέροντας ένα μεγαλύτερο αντιδυτικό αίσθημα στους ιρανούς. Αυτή η αλληλουχία γεγονότων έμεινε γνωστή στην ιστορία των μυστικών υπηρεσιών ως “the backlash”, δηλαδή η χλαπάτσα που μας έσκασε στα μούτρα.

Ειρωνικά, η αποτυχία της κυβέρνησης κάρτερ να λύσει δυναμικά το ζήτημα με τους αμερικάνους ομήρους στην πρεσβεία των ηπα στην τεχεράνη συνέβαλε (μαζί φυσικά με τα διάφορα αδερφίστικα περί οικολογίας που έλεγε) στην μη-επανεκλογή του και στην έλευση στην εξουσία ενός πραγματικού άντρα με πιστόλια, του ρόναλντ ρήγκαν. Η μη επανεκλογή του κάρτερ σήμαινε το τέλος της κεϋνσιανής συμφωνίας στο μεγαλύτερο προπύργιο της, τις ήπα, και την επίσημη αρχή της νεοφιλελεύθερης εποχής.

Βιοχλαπάτσα ver 2.0

Σήμερα λέω να ασχοληθώ με ένα άλλο πιθανό backlash, έτσι όπως το βλέπω να εξελίσσεται μπροστά μας. Οι ήπα συνεχίζουν να συμπεριφέρονται επιθετικά απέναντι στο ιράν, καθώς το τελευταίο δεν λέει να αυτο-ανατραπεί και να αποκτήσει μια φιλική προς τα δυτικά συμφέροντα κυβέρνηση. Οι αμερικάνοι έχουν δοκιμάσει πολλά όπλα σε αυτή τη διαμάχη, όλα μέχρι στιγμής αποτυχημένα. Κι όχι άδικα. Αν σκεφτούμε πως οι ιρανοί έφαγαν έναν 8ετή πόλεμο στα μούτρα με τους ιρακινούς γιατί δεν συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις. Μερικές διάσπαρτες βόμβες και μερικές δολοφονίες δεν είναι ακριβώς σίγουρο πως θα τους απέτρεπαν από τη μέχρι τώρα στάση τους.

Το ζήτημα της στρατιωτικής εισβολής έχει αποκλειστεί ήδη από το 2004. Το αρχικό νεο-συντηρητικό σχέδιο της εισβολής στο ιράκ προέβλεπε τη γρήγορη εισβολή στη συρία, το λίβανο και το ιράν, χρησιμοποιώντας το γεωγραφικά κεντρικό ιράκ ως προπύργιο. Φυσικά οι ιρακινοί δεν έδειξαν ιδιαίτερη συμπάθεια στα στρατεύματα κατοχής και στις 31/12/2011 με ένα περίτεχνο σχέδιο (που περιγράφει εδώ ο gareth porter) σύσσωμων των ιρακινών και των ιρανών, οι αμερικάνοι στρατιώτες αναγκάστηκαν να φύγουν από το ιράκ. Ακόμα όμως κι αν το σχέδιο των νεοσυντηρητικών πετύχενε στο ιράκ, για να είμαστε ειλικρινείς, ήταν πολύ αμφίβολο πως θα πετύχαινε και στο ιραν. Η εισβολή σε μια τεράστια περιοχή με 70εκ. κατοίκους δεν ήταν ακριβώς ρεαλιστική πρόταση, αν σκεφτούμε πως οι αμερικάνοι δεν έλεγξαν ποτέ πραγματικά το πολύ μικρότερο ιράκ των 25εκ. κατοίκων.

Βλέποντας λοιπόν πως το plan A δεν πήγε ακριβώς όπως το περίμεναν, η κυβέρνηση του μπάμια με το νόμπελ ειρήνης ξεκίνησε το plan B. Λίγο από χρωματιστές επαναστάσεις (απέτυχε καθώς οι ιρανοί φοιτητές της τεχεράνης δεν αντιπροσωπεύουν μεγάλο ποσοστό στην ιρανική κοινωνία). Λίγο από διάφορες διάσπαρτες βόμβες που σκάνε σε ύποπτες περιοχές στο κουζεστάν (απέτυχε, σιγά μην τσίμπαγαν οι ιρανοί από την περιοχή που εποφθαλμιούσε ο σαντάμ για πάρτη του), λίγο μερικές στοχευμένες δολοφονίες ιρανών επιστημόνων από το πραγματικό κράτος παρία της διεθνούς κοινότητας, ισραήλ. Και τέλος το οικονομικό εμπάργκο τύπου κούβας που συνεχώς εντείνεται.

Αυτό το εμπάργκο φυσικά κοστίζει στην ιρανική οικονομία, αλλά καθώς το ιράν είναι απείρως μεγαλύτερο και πιο κεντρικά τοποθετημένο από την κούβα, ο αποκλεισμός δεν ήταν ποτέ πολύ ισχυρός. Χώρια που το ιράν είναι χώρα που εξάγει πετρέλαιο, ένα προσόν που του προσφέρει συνάλλαγμα βρέξει χιονίσει.

Οπότε το τελευταίο χαρτί σε αυτό το παιχνίδι είναι το εμπάργκο στις πετρελαϊκές εξαγωγές των ιρανών. Εμπάργκο που ήρθε μετά από μια πολύ περίεργη αύξηση της πίεσης από τις ΗΠΑ και ξεκίνησε το καλοκαίρι σε μια άσχετη στιγμή. Οι ήπα κατηγόρησαν το ιράν οτι σχεδίαζε να σκοτώσει τον σαουδάραβα πρέσβη. Αυτό απαντήθηκε από το ιράν με πολλές συλλήψεις μελών της cia μέσα στο ίδιο το ιράν (η cia παραδέχθηκε πως το “δίκτυό” της είχε απώλειες) και την κατάρριψη και περισυλλογή του διαμαντιού των αμερικάνικων UAV, του stealth RQ-170, το οποίο βρέθηκε κατα λάθος μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα μέσα στο ιρανικό έδαφος και το οποίο αυτή τη στιγμή που μιλάμε θα έχει γίνει χίλια κομμάτια και το μισό θα βρίσκεται ήδη στην κίνα προκειμένου να αντιγραφεί

Όμως ας επικεντρωθούμε στην τελευταία κίνηση ματ των ήπα, να πείσουν τους συμμάχους τους να σταματήσουν να προμηθεύονται ιρανικό πετρέλαιο. Στην ελλάδα έγινε γνωστή όταν η ΕΕ αποφάσισε να παίξει το παιχνίδι των ήπα και αποκαλύφθηκε πως η ελλάδα προμηθεύεται ως και το 1/4 του πετρελαίου της από το ιράν, καθώς υπάρχουν πολλοί άλλοι προμηθευτές που δεν θέλουν να δώσουν πιστώσεις στα ελληνικά πετρέλαια του κ. λάτση φοβούμενοι μια πιθανή έξοδο της χώρας από την ευρωζώνη.

Αυτή η κίνηση, σύμφωνα με τη δυτική φιλολογία, θα δώσει το τελειωτικό χτύπημα στο “θεοκρατικό” καθεστώς. Όπως πάντα η συλλογή πληροφοριών πάνω στο ζήτημα είναι πολύ δύσκολη διότι βασιζόμαστε σε δυτικές πηγές που είναι γεμάτες ανακρίβειες, προπαγάνδα, και απλό copy-paste από άρθρα οδηγούς της CIA (θυμάστε άλλωστε πόσα ντόπια παπαγαλάκια κοιμούνται με τους αμερικάνους όπως διαβάσαμε στο wikileaks). 

Πχ ο ίδιος ο χαρακτηρισμός θεοκρατικό καθεστώς είναι ιδεολογικός, διότι πρόκειται για ένα χαρακτηρισμό που δεν επιφυλάσσουν ούτε στη θεοκρατική δεξιά των αμερικάνων ούτε στο θεοκρατικό ισραήλ. Και για όσους έχουν αμφιβολίες ας διαβάσουν το λήμμα για τον σάχη στη Wikipedia, όπου διαβάζοντας μόνο τις πρώτες 5 παραγράφους σχηματίζεις την εντύπωση πως πρόκειται για έναν ήρωα που οι κακοί κουμουνισταί και οι αντιδραστικοί κληρικοί τον απειλούσαν με θάνατο αν επιστρέψει στα πάτρια εδάφη. 

Οπότε οι παρακάτω πληροφορίες είναι τουλάχιστον ύποπτες. Σύμφωνα με αυτές η ισοτιμία του ιρανικού νομίσματος έχει πιεσθεί πολύ και το ιράν είναι ένα καζάνι έτοιμο να σκάσει. 

Το πρώτο είναι λογικό αν σκεφτούμε πως οι ιρανοί φοβούμενοι τη στενότητα συναλλάγματος που μπορεί να επιφέρει το εμπάργκο πετρελαίου, έχουν αρχίσει να το μαζεύουν , αλλά το δεύτερο είναι μάλλον ένα σενάριο από αυτά που φτιάχνουν πολύχρωμες επαναστάσεις. Δεν ισχυρίζομαι πως δεν υπάρχει αναταραχή στο ιράν και η αραβική άνοιξη είναι ένα παράδειγμα που θα ταρακουνά τα νερά για πολύ καιρό ακόμα, όμως θα πρέπει πια να ξεχωρίζουμε τις μαζικές λαϊκές εξεγέρσεις από τις άλλες που δεν διαθέτουν επαρκή κοινωνική νομιμοποίηση ή που η κοινωνική νομιμοποίηση ήταν αντίστοιχα της χαλαρής στάσης υποδοχής του παπαδήμου τις πρώτες βδομάδες της βασιλείας του (μέχρι να δούμε πόσο πραγματικά άχρηστος είναι τώρα στα μέσα γενάρη).

Όμως ας κάνουμε ένα ζουμάουτ κι ας δούμε λίγο τη μεγαλύτερη εικόνα, διότι κατά τη μαγική μου σφαίρα αυτή η κίνηση μπορεί να σημαίνει την επιτάχυνση του τέλους της δολαριακής ηγεμονίας, αντί να σημαίνει την πτώση της κυβέρνησης της τεχεράνης.

Η δευτέρα παρουσία του backlash

Αν κάτι έχει γίνει παραπάνω από εμφανές την τελευταία δεκαετία, είναι πως η μαγική σφαίρα του βάλερσταϊν για την πτώση της ηγεμονίας των ήπα ήταν πολύ σωστή (και την προέβλεψε σχεδόν μια δεκαετία νωρίτερα). Άξιζε την κοροϊδία που ο ίδιος έφαγε όταν, στα μέσα της δεκαετίας του ’90, οι περισσότεροι τον υποδέχθηκαν με σκεπτικισμό και τα think tank στην αμερική προέβλεπαν και σχεδίαζαν τον 21ο ως τον αμερικάνικο αιώνα.

Οι ήπα πια είναι ένας μεγάλος αλλά περιορισμένος παίκτης κι αυτό είναι κάτι που αποδείχθηκε και στο στρατιωτικό και στο οικονομικό κομμάτι. Παρά την πολύ προσεκτική επικοινωνιακή εικόνα που χτίστηκε για τον αμερικάνικο στρατό μετά το στραπάτσο στο βιετνάμ, με εισβολές παρωδίες στη γρανάδα, πόλεμο για τις κάμερες στον περσικό το 1991 και άλλα όμορφα, τα σκληρά δεδομένα δεν ήταν υπέρ τους και ο πόλεμος του περσικού 2 μαζί με το αφγανιστάν το έδειξαν καθαρά. 

Αν η πολεμική μηχανή των ήπα δεν μπορεί να “ειρηνεύσει” μια χώρα 24εκ πολιτών χωρίς μεγάλα γεωγραφικά πλεονεκτήματα (δεν μπορείς εύκολα να κρυφτείς στην έρημο), τότε είναι εμφανές πως αυτή η πολεμική μηχανή δεν είναι τόσο ικανή όσο την παρουσιάζουν. Και ναι, άμα είσαι ιρακινός δεν το βλέπεις ακριβώς έτσι διότι η χώρα σου καταστράφηκε, αλλά το κόστος της καταστροφής της ήταν πολύ δυσανάλογο για την πρώην υπερδύναμη.

Το ίδιο δείχνει να συμβαίνει και στον οικονομικό τομέα. Η παντοκρατορία του δολαρίου που ξεκίνησε με τη σημερινή της μορφή το 1972, όταν οι άραβες άρχισαν να ανακυκλώνουν τα νέα (λόγω υψηλότερης τιμής) πετροδόλαρά τους σε διάφορες “επενδύσεις”, δείχνει να βρίσκεται κυριολεκτικά στα τελευταία της. Σε αυτή την τάση έχουν δείξει να απαντάνε πολλοί περιφερειακοί παίκτες με τα λεγόμενα διμερή νομισματικά swap. Κι αυτό που θέλω να δείξω εδώ είναι πως το πετρελαϊκό εμπάργκο προς το ιράν έχει τη δυνατότητα να πλήξει πολύ περισσότερο τις ήπα από,τι το ιράν

Σγουάπ? τι ‘ν’ τούτο πουλάκι μου?

Όταν λέμε πως το δολάριο είναι το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, αυτό πρακτικά σημαίνει πως αν εγώ πουλήσω πορτοκάλια στην ανταρκτική και οι θαλάσσιοι ελέφαντες μου δώσουν πιγκουίνους, η αξία αυτών των εμπορευμάτων θα μετρηθεί και θα εκκαθαριστεί σε δολάρια. Αν η αξία των πιγκουίνων είναι μεγαλύτερη από των πορτοκαλιών τότε δολάρια θα εισρεύσουν στην οικονομία μου (εμπορικό πλεόνασμα). Αν συμβεί το αντίθετο τότε θα έχω έλλειμμα και θα πρέπει να βρω από κάπου αλλού τα δολάρια για να το καλύψω.

Αυτό το σύστημα λειτουργεί από το 1945 όταν το δολάριο αντικατέστησε ντεφάκτο τη χρυσή αγγλική λίρα ως αποθεματικό νόμισμα. Όμως εδώ και κάποια χρόνια υπάρχουν ρωγμές. Για αρχή όσοι βρέθηκαν εκτός του δυτικού παιχνιδιού (όπως η αργεντινή το 2001 πχ) έπρεπε με κάποιο τρόπο να συνεχίσουν να κάνουν εμπόριο παρά το γεγονός ότι δεν είχαν πολλά δολάρια. 

Έτσι λοιπόν “επαν-εφευρέθηκε” η ιδέα του διμερούς νομισματικού swap. Δύο χώρες αποφασίζουν να φτιάξουν μια κοινή δεξαμενή με νομίσματα των δύο χωρών προκειμένου να κάνουν εμπόριο σε αυτά τα νομίσματα. Αυτή η δεξαμενή λειτουργεί λίγο πολύ ως πυκνωτής στα ηλεκτρονικά ή ως ταμιευτήρας στα υδραυλικά. 

Ας υποθέσουμε πως η ελλάδα κάνει συμφωνία με τους θαλάσσιους ελέφαντες της ανταρκτικής για νομισματικό swap ύψους 20δις ευρώ. Αυτό σημαίνει πως όταν οι ελέφαντες αγοράσουν πορτοκάλια δεν θα χρειάζεται να βρουν ευρώ εκείνη τη στιγμή, αλλά θα γράφονται στον λογαριασμό του swap ως πίστωση. Όταν μετά μας πουλήσουν πιγκουίνους, εμείς δεν θα πρέπει να βρούμε το νόμισμα των ανταρκτικάριων. Θα αφαιρέσουμε απλά από τα χρωστούμενα των πορτοκαλιών.

Το νομισματικό swap λοιπόν δημιουργεί μια ευκολία στο εμπόριο διότι ανοίγει έναν πιστωτικό λογαριασμό που λειτουργεί εξομαλυντικά. Και για να πάρουμε ένα αληθινό παράδειγμα. Η ελλάδα εισπράττει το συνάλλαγμά της κυρίως στο 3ο τρίμηνο του έτους που είναι ο τουρισμός αυξημένος. Αλλά οι ανάγκες της για πιγκουίνους είναι διαρκείς και αμετάβλητες όλο το χρόνο. Άρα εισάγεις πιγκουίνους όλο το χρόνο και ξεχρεώνεις από τον τουρισμό το καλοκαίρι. Θεωρητικά με ένα νομισματικό swap 20δις ευρώ θα μπορούσες να εισάγεις αγαθά αξίας 20δις ευρώ χωρίς να χρειαστεί να πληρώσεις τίποτα μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Με αυτόν τον τρόπο λοιπόν το δολάριο παρακάμπτεται εντελώς από τη διαδικασία κάτι που φυσικά δεν είναι καθόλου καλό για τη ζήτηση του δολαρίου.

Αυτή την τακτική την έχουν εκμεταλλευτεί κυρίως όσοι νιώθουν για διάφορους λόγους την πίεση των αγορών στον κώλο τους. Ένα από τα πρώτα τέτοια swap ήταν μεταξύ αργεντινής και κίνας. Αντίστοιχα swap έχουν υπογράψει οι ρώσοι με τους κινέζους και οι κινέζοι με τε το κατάρ και τα ηνωμένα αραβικά εμιράτα. Ουπς, ναι καλά ακούσατε, οι κινέζοι υπέγραψαν διμερή νομισματικά swap με δύο από τους πιο καλούς συμμάχους των ήπα στην αραβική χερσόνησο. Χμμμ, κάτι βρωμάει εδώ πέρα?

Ναι ακριβώς κάτι βρωμάει. Τα νομισματικά swap είναι μια μέθοδος που βολεύει πολύ τους κινέζους. Ως χώρα παραγωγός ψάχνουν να βρουν τρόπους να πουλήσουν τα προϊόντα τους και τα νομισματικά swap όπως υπονοήσαμε πιο πάνω, πέρα από τη λειτουργία τους ως ταμιευτήρες, είναι στην ουσία και άτυπα δάνεια. Πάμε τώρα στο ιράν και το πετρέλαιό του.

Πρόσφατα το ιράν υπέγραψε δύο τέτοια swap με τη ρωσία και με την ινδία, ενώ διαθέτει ένα παρόμοιο είδος εμπορικής συμφωνίας με την κίνα. Και καλά οι ρώσοι δεν θέλουν πετρέλαιο από τους ιρανούς, αλλά οι ινδοί το έφτιαξαν ακριβώς για να αποφύγουν τις αμερικάνικες κυρώσεις. Το ίδιο και οι κινέζοι, με αποτέλεσμα, άλλοι δύο κύριοι αγοραστές πετρελαίου του ιράν και σύμμαχοι των ήπα (ιαπωνία και κορέα) να έχουν αρχίσει να νιώθουν μαλάκες με το να παίζουν το παιχνίδι των αμερικάνων. Το πετρέλαιο του περσικού είναι πολύ σημαντικό και για τις δύο οικονομίες και η πτώση των εισαγωγών από το ιράν θα δημιουργήσει μεγάλη πίεση καθώς θα αντικατασταθεί με άλλο ακριβότερο πετρέλαιο.

Παλιότερα θα έδειχναν την πυρηνική ενέργεια ως εναλλακτική, αλλά νομίζω το 2012 δεν είναι ακριβώς η χρονιά που το PR του πυρηνικού λόμπι θα κάνει θραύση στην ιαπωνία και την κορέα. Γιαυτό και παρά το γεγονός πως οι ιάπωνες σταμάτησαν να κάνουν συναλλαγές με ιρανικές τράπεζες, δεν σταμάτησαν ακόμα να εισάγουν πετρέλαιο. Αν οι ηπα τους πιέσουν αρκετά, δεν είναι καθόλου σίγουρο πως θα υποταχθούν στις θελήσεις τους, τη στιγμή που βλέπουν την κίνα και την ινδία να αγοράζουν ακάθεκτες φθηνό ιρανικό πετρέλαιο.

Οι αμερικάνοι τους έχουν τάξει πως οι σαουδάραβες θα καλύψουν τη μείωση από το ιρανικό πετρέλαιο, αλλά αυτό είναι μια υπόθεση εργασίας που δεν είναι σίγουρο πως θα επιβεβαιωθεί. Οι σαουδάραβες είχαν πάντα περίσσεια παραγωγικής δυνατότητας και η παγκόσμια οικονομία δεν είναι ακριβώς στα ντουζένια της οπότε και η ζήτηση είναι πιο χαλαρή, αλλά αυτή η περίσσεια όσο περνάει ο καιρός μειώνεται και δεν γνωρίζουμε αν μπορεί να φτάσει τα 3εκ βαρέλια ημερησίως που είναι η ιρανική παραγωγή.

Ποιος θα τραβήξει το χαρτί?

Ακόμα λοιπόν και μετά τη συμφωνία των πρεσβευτών της ΕΕ να σταματήσουν τις εισαγωγές πετρελαίου από το ιράν, το ιράν θα συνεχίσει να εξάγει το πετρέλαιό του σε δύο βασικές χώρες (ινδία, κίνα) από τις οποίες μπορεί να εισάγει σχεδόν όλα τα τεχνολογικά εργαλεία που η δύση του στερεί. Το πλεονέκτημα των νομισματικών swap αυξάνεται εκθετικά όταν ο συμπαίκτης σου έχει δυνατή παραγωγική βάση. Είναι άλλο να μπαίνεις σενα μανάβικο και να ξέρεις πως ο μαγαζάτορας σου χρωστάει, κι άλλο να μπαίνεις σενα τεράστιο σουπερμάρκετ.

Υποψιάζομαι λοιπόν πως η προσπάθεια των αμερικάνων να κάνουν τους ιρανούς πολίτες να νιώσουν αποκλεισμένοι δεν θα λειτουργήσει, όσο οι κινέζοι μπορούν να τους προμηθεύουν smartphone. Στην ουσία όλη η κλιμάκωση από το καλοκαίρι και μετά φαίνεται να είναι ένα στοίχημα που έβαλε ο νομπελίστας της ειρήνης μπάμιας να σιγουρέψει την επανεκλογή του, τη στιγμή που τα οικονομικά δεδομένα στο εσωτερικό θα γίνονται όλο και χειρότερα. 

Ίσως να σκέφτεται πως μια ανατροπή στο ιράν θα του δώσει τους πόντους που χρειάζεται τώρα που έτσι κι αλλιώς η αριστερά του τον έχει παρατήσει και προσπαθεί να κερδίσει από τους πατριώτες. Όμως πρόκειται για μα παρακινδυνευμένη στρατηγική . Από τη μία η δεξιά στις ηπα είναι αρκετά περισσότερο ιδεολογικά καθορισμένη και ο μπάμιας δεν είναι παρά ένας αράπης που το όνομά του θυμίζει τον βδελυρό οσάμα. 

Από την άλλη η επίκληση νικών στο γεωστρατηγικό επίπεδο ήταν ακριβώς το λάθος χαρτί στο οποίο πόνταρε ο μπαμπάς μπούς και δεν κατάφερε να επανεκλεγεί διότι κατά το σύνθημα της ομάδας κλίντον, it’s the economy stupid.

                                                                                                                                                                http://www.techiechan.com/?p=1530

eleftheriskepsii
http://www.katohika.gr/