Από τα ερείπια της
ευρωπαϊκής κρίσης χρέους προβάλλει η Γερμανία ως η αδιαμφισβήτητη
κυρίαρχη ευρωπαϊκή δύναμη.
Και μια βασική αρχή της γερμανικής λύσης στην
κρίση – γιατί η λύση που δίδεται σήμερα είναι γερμανική – είναι πως
όλα τα άλλα κράτη μέλη πρέπει να … αναμορφωθούν σύμφωνα με το γερμανικό
πρότυπο δημοσιονομικής ορθοδοξίας και χρηματοπιστωτικού συντηρητισμού.
Το χρέος θα πρέπει να θεωρείται ανήθικο, τα πλεονάσματα του εξωτερικού
ισοζυγίου απολύτως απαραίτητα, τα δημόσια ελλείμματα να τιμωρούνται και η
χρηματοπιστωτική καινοτομία να στραγγαλίζεται μέσα από αυστηρά
ρυθμιστικά πλαίσια. Ποια είναι η πηγή – αναρωτιούνται πολλοί Ευρωπαίοι –
αυτής της ‘θεόπεμπτης’ και ‘νοικοκυρίστικης’ χρηματοπιστωτικής σκέψης;
Η συνήθης εξήγηση
αποδίδει την έμφαση στην τραυματική εμπειρία του υπερπληθωρισμού της
Δημοκρατίας της Βαϊμάρης κατά τη δεκαετία του 1920 που χαράχτηκε στη
γερμανική μνήμη περισσότερο από ό,τι η ύφεση που ακολούθησε και έφερε
τον Χίτλερ στην εξουσία. Αναμφίβολα όμως ενεργούν βαθύτεροι παράγοντες
και όχι μόνο η ετυμολογική σύνδεση ανάμεσα στη σημασία του ‘χρέους’ και
της ‘ενοχής’ που ενυπάρχουν στη γερμανική λέξη shuld.
Ο φόβος της
νομισματικής υποτίμησης άρχισε να χαράσσεται στον γερμανικό πολιτισμό
πριν τον 20ο αιώνα. Ο Μέγας Φρειδερίκος νόθευσε κατ’ επανάληψη το
νόμισμα για να χρηματοδοτήσει τις εκστρατείες του κατά τον λεγόμενο
Επταετή Πόλεμο. Αλλά και ο Γκαίτε στο δεύτερο μέρος του Φάουστ
περιγράφει λαμπρά τους κινδύνους του πληθωρισμού. Ο Μεφιστοφελής
συστήνει στον αυτοκράτορα να επικαλεστεί το χρυσάφι κάτω από τη γη του
που δεν έχει ανακαλυφθεί ως υποτιθέμενο ενέχυρο για τις εγγυητικές που
θα πάνε στην πληρωμή του στρατού. Όταν ο αυτοκράτορας και η αυλή
διαπιστώνουν ότι μπορούν να τυπώσουν χρήμα χωρίς περιορισμούς, οι
αλόγιστες δαπάνες τους οδηγούν σε ένα σπιράλ πληθωρισμού και σε
κοινωνικό χάος...
Αυτό, από έναν άνδρα
που υπηρέτησε ως μυστικοσύμβουλος στην αυλή της Βαϊμάρης γίνεται ακόμη
πιο ενδιαφέρον, καθώς η Γερμανία δεν είχε ακόμη αποκτήσει τραπεζικό
χαρτονόμισμα όταν γράφονταν ο Φάουστ. Ο Γκαίτε πιθανότατα άντλησε υλικό
από τις εμπειρίες της επαναστατικής Γαλλίας. Η γαλλική Εθνοσυνέλευση
είχε εκδώσει ένα χαρτονόμισμα που υποτίθεται ότι στήριζε την αξία του
στην αξία της περιουσίας της Καθολικής Εκκλησίας που κατασχέθηκε το
1790. Αλλά αυτό το χαρτονόμισμα δημιούργησε ανεξέλεγκτο πληθωρισμό. Το
αριστούργημα του Γκαίτε σίγουρα συνετέλεσε στη δημιουργία ισχυρών
αντιπληθωριστικών νοοτροπιών στις μορφωμένες τάξεις της Γερμανίας.
Χρειάστηκε παρά ταύτα ο τρόμος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και της
μετέπειτα περιόδου ώστε αυτή η μνήμη να παγιωθεί στη Δημοκρατία της
Βαϊμάρης.
Εν τω μεταξύ ο
μερκαντιλισμός και ο φόβος απέναντι στα πολύπλοκα χρηματοοικονομικά
βάδισαν ιστορικά χέρι - χέρι στη Γερμανία και σε άλλα μέρη του
ευρωπαϊκού Βορρά. Τον 15ο αιώνα οι πόλεις της Χανσεατικής Ένωσης ήταν
άκρως καχύποπτες απέναντι στην πίστωση και απέκλειαν τους ξένους
τραπεζίτες. Οι έμποροι προσπαθούσαν να ισοσκελίζουν τους λογαριασμούς
τους διμερώς με αγοραπωλησίες και έκαναν μερική χρήση κερμάτων. Ο
ιστορικός της οικονομίας Ραΐμοντ ντε Ρουβέρ υπολόγισε ότι τα πιστωτικά
ιδρύματα της Χανσεατικής Ένωσης ήταν δύο αιώνες πίσω από τους Ιταλούς το
1500.
Προχωρώντας ο 16ος
αιώνας, οι Γερμανοί του Νότου όπως η οικογένεια των Φούγγερ έγιναν πιο
ανταγωνιστικοί απέναντι στους Ιταλούς. Εκείνον τον καιρό ανέπτυξαν ένα
σύστημα χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης που περιλάμβανε την άντληση
δανείων από τους κατόχους του πλούτου οπουδήποτε στην Ευρώπη και την
παροχή δανείων στους μονάρχες. Εξακολουθούσαν δηλαδή να δυσπιστούν
απέναντι σε κάθε καινοτομία.
Τότε οι μεγάλοι
καινοτόμοι ήταν οι Γενουάτες που ανέπτυξαν το αντίστοιχο των συμφωνιών
ανταλλαγής επιτοκίων της εποχής παρέχοντας δάνεια προς την ισπανική
κυβέρνηση. Σε μια πρώιμη μορφή τιτλοποίησης, οι Γενουάτες χρησιμοποίησαν
τις ροές του ασημιού προς την Ισπανία για να χρηματοδοτήσουν την
παράδοση του χρυσού για την πληρωμή των ισπανικών στρατευμάτων στις Κάτω
Χώρες. Σύμφωνα με το Γάλλο ιστορικό Φερνάντ Μπροντέλ οι Γερμανοί είχαν
τρομοκρατηθεί με όλα αυτά και τα θεωρούσαν ως λαθροχειρίες που δεν
επρόκειτο να πιάσουν. Έτσι οι Γενουάτες κατάφεραν να πάρουν το
επιχειρηματικό μερίδιο των Φούγκερς με την Ισπανία.
Η γερμανική τραπεζική
παρέμεινε πίσω και το 19ο αιώνα ενώ τον 20ο οι μεγάλες γερμανικές
τράπεζες ανταποκρίθηκαν με βραδύτητα στην σημαντικότητα των πιστωτικών
καρτών, της τιτλοποίησης και των αγορών παραγωγών. Πόσο μετράει ο
γερμανικός συντηρητισμός; Οι Γερμανοί είναι εκπληκτικοί κατασκευαστές
ενώ οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί έχουν πολύ πιο αναπτυγμένο τον
χρηματοπιστωτικό τους κλάδο. Η παγκοσμιοποίηση και ο νόμος του
συγκριτικού πλεονεκτήματος αφορούν στην πραγματικότητα την εξειδίκευση.
Ωστόσο η πολιτισμική προκατάληψη αποτελεί μειονέκτημα. Η έλλειψη ιδίων
κεφαλαίων και στον τραπεζικό και στον μη χρηματοπιστωτικό εταιρικό τομέα
καθιστά τη γερμανική οικονομία ευάλωτη στα σοκ.
Η προφανής έλλειψη
κατανόησης για τις αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ πιστωτών και δανειοληπτών
είναι ακόμα πιο επιζήμια. Κανείς δεν μπορεί να έχει μόνιμα εξωτερικά
πλεονάσματα χωρίς κάποιος άλλος να έχει ελλείμματα. Συν τοις άλλοις,
διαπιστώνουμε την ύπαρξη δύο μέτρων και δύο σταθμών. Η γερμανική
στρατιωτική μηχανή για πάρα πολύ καιρό δεν γνώριζε τι θα πει
δημοσιονομική πειθαρχία. Στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, για παράδειγμα, το
κύριο μότο του γερμανικού γενικού επιτελείου ήτανε η φράση ‘Geld spielt
keine Rolle’ (‘το χρήμα δεν παίζει κανένα ρόλο’). Δεν πρέπει τέλος να
ξεχνάμε ότι η Γερμανία υπήρξε το πρώτο κράτος μέλος της νομισματικής
ένωσης που παραβίασε τους κανόνες για το έλλειμμα του Συμφώνου
Σταθερότητας και Ανάπτυξης.
Αλλά στον πραγματικό
κόσμο οι πιστωτές έχουν πάντα το πάνω χέρι απέναντι στους δανειολήπτες.
Επομένως, αφού το λένε οι γερμανικοί κανόνες, ο ευρωπαϊκός Νότος πρέπει
να προετοιμάζεται για λιτότητα, και στη συνέχεια αποπληθωρισμό, ανεργία
και ενδεχομένως κοινωνικές ταραχές – αν, βεβαίως, επιβιώσει η Ευρωζώνη…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου